I Synod

Diecezji Tarnowskiej

I Synod Diecezji Tarnowskiej

Kodeks prawa kanonicznego z 1917 roku zawierał zasadę, że „w każdej diecezji, przynajmniej co 10 lat winien odbywać się Synod diecezjalny celem omówienia potrzeb duchowieństwa i wiernych” (kan. 323 § 1, KPK 1917). Synod taki winien zwołać biskup do kościoła katedralnego i on tylko może mu przewodniczyć (kan. 357, KPK 1917). Równocześnie prawo wyznaczało uczestników Synodu (kan. 358, KPK 1917) i przebieg jego obrad. W ślad za tymi zaleceniami w Polsce rozpoczął się ruch synodalny tak mocny, że w przeciągu 19 lat (1920—1939) odbyło się 14 synodów diecezjalnych. Zachęciło to niewątpliwie biskupa Wałęgę do podobnej akcji. Sam bp Leon Wałęga mówiąc o synodzie stwierdził: „Synod porównałbym z bierzmowaniem. Podobnie jak Bierzmowanie udziela chrześcijaninowi umocnienia i pełni życia nadprzyrodzonego, tak Synod daje diecezji jakby utrwalenie i pełnię bytu. Przyznam, że brak ten widziałem od początku, ale nie czując się na siłach do przeprowadzenia tak wielkiego dzieła, odsuwałem zawsze tę myśl na później i dopiero teraz, na starość, przystąpiłem do niego, i to głównie na polecenie Rzymu (…). Przystępujemy zatem w Imię Boże do odbycia pierwszego Synodu diecezjalnego i jeżeli Pan Bóg pobłogosławi, będzie on stanowił epokę w dziejach naszej diecezji.” (Pierwszy Synod Diecezji Tarnowskiej 1928, Tarnów 1928, s. 22).

W dniu 4 kwietnia 1927 r. bp Leon Wałega ogłosił zwołanie Synodu diecezjalnego, a jego promotorem zamianował ks. Władysława Mysora. Jako cele Synodu biskup wyznaczył uzgodnienie prawa diecezjalnego, obowiązującego dotąd w diecezji z nowym Kodeksem prawa kanonicznego, oraz uzupełnienie prawa diecezjalnego nowymi przepisami. Równocześnie biskup powołał 8 komisji synodalnych:

  1. Komisja prawniczo-kodyfikacyjna, której przewodniczącym został ks. Stanisław Bulanda, miała na celu redakcję uchwał synodalnych w statuty zgodne z prawem Kościoła powszechnego przy uwzględnieniu zwyczajów diecezjalnych.
  2. Komisja duszpasterstwa w kościele, której przewodniczył ks. Tomasz Włoch, miała się zająć problemami kaznodziejstwa parafialnego, nauczania katechetycznego, problemami współczesnych błędów w zakresie wiary i moralności, sposobami przeciwdziałania im, sakramentami świętymi, prasą katolicką, bractwami i stowarzyszeniami kościelnymi, a także sprawą misji i rekolekcji.
  3. Komisja duszpasterstwa poza kościołem z przewodniczącym ks. Józefem Lubelskim miała przedyskutować formy duszpasterstwa pozakościelnego, a więc związki i stowarzyszenia parafialne, formy akcji charytatywnej, problemy emigracji, ligi katolickiej, związków młodzieży pozaszkolnej oraz sprawy organizacji robotniczych i zawodowych.
  4. Komisja liturgiczna pod przewodnictwem ks. Kaspra Mazura zajęła się porządkiem nabożeństw parafialnych, kultem Eucharystii, wystrojem kościołów, śpiewem i chórami kościelnymi, rytuałem parafialnym, artystyczną formą budowy kościołów i kaplic, urządzaniem cmentarzy parafialnych, służbą kościelną.
  5. Komisja dóbr kościelnych, której przewodniczył ks. Roman Sitko, dyskutowała nad problemami zarządu i inwentarzy dóbr kościelnych, różnymi opłatami, stypendiami mszalnymi, alienacją dóbr kościelnych, legatami i fundacjami pobożnymi, konkurencją parafialną.
  6. Komisja szkolna z ks. Franciszkiem Walczyńskim na czele zajęła się podręcznikami do nauczania religii w szkołach różnego typu, modlitewnikami, duszpasterstwem młodzieży szkolnej, różnymi aspektami pracy katechetycznej, organizacjami kościelnymi wśród młodzieży.
  7. Komisja zarządu i administracji pod przewodnictwem ks. Władysława Mysora miała za zadanie przedyskutowanie roli i uprawnień dziekana, formularza wizytacji dziekańskiej i struktury kongregacji dekanalnych, a także uprawnień jurysdykcyjnych wizytatora dziekanów. Omawiała też stosunek proboszcza do wikariusza, katechety i patrona.
  8. Komisja organizacyjna pod przewodnictwem ks. Władysława Mysora zajęła się przygotowaniem i redakcją pism, dekretów i aktów i ceremoniału Synodu, jego technicznym przeprowadzeniem, drukiem jego uchwał, materiałów i referatów.

Komisje synodalne odbywały posiedzenia od 4 do 25 lipca 1927 r. Przedmiotem tych posiedzeń było zapoznanie się z treścią przygotowanych wcześniej referatów, a także powzięcie odpowiednich uchwał i rezolucji. Komisja prawniczo-kodyfikacyjna odbyła posiedzenie dnia 30 lipca po otrzymaniu materiałów z innych komisji. Na posiedzeniu poddano dyskusji wszystkie wnioski i rezolucje, podzielono między poszczególne komisje materiały do opracowania statutów synodalnych.

Niebawem ukazały się wytyczne omawiające zakres prac poszczególnych komisji, oraz regulamin komisji, a nadto terminy posiedzeń komisji i ich skład. W myśl tych zarządzeń do prac przygotowawczych Synodu diecezjalnego biskup Leon Wałęga powołał łącznie około 120 osób, głównie z duchowieństwa diecezjalnego i kilka spośród duchowieństwa zakonnego. Wnioski komisji zostały wydrukowane jako „uchwały przygotowawcze do Synodu diecezjalnego” (Tarnów 1927) i 5 sierpnia 1927 r. przesłane do przedyskutowania na kongregacjach dekanalnych. Uwagi z tych dyskusji należało przesłać do promotora Synodu.

Dekretem z dnia 20 czerwca 1928 r. biskup Wałęga zwołał pierwszy Synod diecezjalny do świątyni katedralnej na 21-23 sierpnia 1928 r., zarządził w tej sprawie odpowiednie modlitwy i nabożeństwa a „dla zachowania porządku na synodzie i sprawności obrad synodalnych” utworzył szereg urzędów. Zastępcą swoim zamianował biskupa pomocniczego Edwarda Komara, na promotora Synodu mianował ks. Władysława Mysora i na jego zastępcę – ks. Stanisława Bulandę. Pozostałe urzędy synodalne obsadził biskup następującymi osobami: ks. R. Sitko został sekretarzem Synodu, ks. M. Rec notariuszem, ks. F. Walczyński, ks. R. Sitko, ks. A. Albin, ks. F. Miklasiński sędziami zażaleń i powodów nieobecności. Prefektem hospicjów został ks. J. Lubelski, mistrzem ceremonii ks. K. Mazur, a kuratorem duchowieństwa ks. A. Wilczkiewicz.

Na Synod zostali wezwani: kapituła katedralna in gremio, 22 dziekanów, 23 proboszczów, 8 przełożonych zakonnych, 2 księży profesorów: z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (ks. J. Wiślicki) i Uniwersytetu Jana Kazimierza ze Lwowa (ks. P. Stach), 5 honorowych radców kurialnych, 19 wicedziekanów, 42 członków komisji synodalnych, 22 wikariuszy i 3 gości, oraz inni. W sumie w synodzie miało wziąć udział 151 księży na 459 księży w diecezji (stan 31 grudnia 1928 r.) czyli 30,88%. Z zaproszonych na Synod nie przybyło 16 księży.

Na synodzie dokonano wyboru egzaminatorów, sędziów i konsultorów synodalnych. W ramach Synodu biskup Wałęga dekretem z dnia 8 września 1928 r. dokonał reorganizacji sieci dekanalnej w całej diecezji i uchwalono łącznie 275 statutów synodalnych. Część pierwsza publikacji statutów synodalnych pt. „O pielęgnowaniu wiary świętej” składała się z 26 statutów. Część druga „O karności kościelnej” to 111 statutów, część trzecia „O służbie Bożej” – 78 statutów, część czwarta „O majątku kościelnym” – 60 statutów. Do statutów synodalnych, wydrukowanych tego samego roku, dołączono 19 dodatków: Normy głoszenia Słowa Bożego (1), Instrukcja o urządzaniu misji parafialnych (2), Stowarzyszenie kapłanów diecezji tarnowskiej pod wezwaniem św. Józefa (3), Odezwa Piusa X do duchowieństwa (4), Stowarzyszenie wzajemnych i modłów o śmierć szczęśliwą (5), instrukcje o wizytacji kanonicznej (6), Instrukcja o kongregacjach dekanalnych (7), instrukcja o wizytacji dziekańskiej (8), instrukcja o wizytacji szkolnej (9), Towarzystwo wstrzemięźliwości (10), Obrzęd pierwszej Komunii świętej (11), Rezerwaty (12), Dekret o pierwszej Komunii świętej (13), Instrukcja o małżeństwie (14), Zarys umowy ze służbą kościelną (15), Porządek nabożeństw (16), Porządek wystawień Najświętszego Sakramentu (17), Instrukcja o zabezpieczeniu majątku opróżnionych kościołów i probostw (18), Wzór kontraktu dzierżawy (19). Statuty synodalne zaczęły obowiązywać od 1 stycznia 1929 roku.

(Bibliografia: Pierwszy Synod Diecezji Tarnowskiej 1928, Tarnów 1928; B. Plewa, Pierwszy Synod Diecezji tarnowskiej. Etap przygotowawczy (4 kwietnia 1927-20 czerwca 1928), „Tarnowskie Studia Historyczne”, 2014, t. 3, s. 122-134; B. Kumor, Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786-1985, Kraków 1985, s. 366-369).

Synody Diecezji Tarnowskiej - rys historyczny, Ks. Robert Kantor